Ενημερωτικό έγγραφο: Ανασκόπηση του σχεδίου επιθεώρησης αποβλήτων με βάση τον κίνδυνο της IMPEL

Κύρια θέματα και σημαντικές ιδέες:

1. Στρατηγική και βασισμένη στον κίνδυνο προσέγγιση των επιθεωρήσεων αποβλήτων: Το κεντρικό θέμα της έκθεσης είναι η αναγκαιότητα μιας στρατηγικής, προγραμματισμένης και βασισμένης στον κίνδυνο προσέγγισης των περιβαλλοντικών επιθεωρήσεων στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας αποβλήτων. Αυτό υπαγορεύεται από τις απαιτήσεις της νομοθεσίας της ΕΕ, ιδίως της σύστασης 331/2001/ΕΚ και της οδηγίας 2008/98/ΕΚ (οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα - ΟΠΥ), όπως τροποποιήθηκε από την οδηγία 2018/851. Η έκθεση αναφέρει ότι "ένα αποτελεσματικό και αποδοτικό σύστημα επιθεώρησης μπορεί να προκύψει αποκλειστικά από τον στρατηγικό σχεδιασμό. Καθορίζει το πλαίσιο αναφοράς, τις προτεραιότητες, τους στόχους και τους διαθέσιμους πόρους." Η έκθεση ορίζει ένα "ελάχιστου περιεχομένου σχέδιο επιθεώρησης" που μπορεί να χρησιμεύσει ως σχέδιο για τους φορείς επιθεώρησης.
2. Συμμόρφωση με τη νομοθεσία της ΕΕ: Η έκθεση ασχολείται άμεσα με τις υποχρεώσεις που ορίζονται στην περιβαλλοντική νομοθεσία της ΕΕ.

• Σύσταση 331/2001/ΕΚ: Η σύσταση αυτή θεσπίζει ελάχιστα κριτήρια για τις περιβαλλοντικές επιθεωρήσεις, δίνοντας έμφαση στην ανάγκη για δημόσια προσβάσιμα σχέδια επιθεώρησης και περιοδικές επιθεωρήσεις. Η έκθεση αναφέρει ρητά ότι το σχέδιο καταρτίζεται "σύμφωνα με τις απαιτήσεις που ορίζονται στη σύσταση... η οποία θεσπίζει ελάχιστα κριτήρια για τις περιβαλλοντικές επιθεωρήσεις στα κράτη μέλη""
.
• Οδηγία 2008/98/ΕΚ (ΟΠΥ): Το άρθρο 34 επιβάλλει "κατάλληλες περιοδικές επιθεωρήσεις από τις αρμόδιες αρχές" για τις εγκαταστάσεις που εκτελούν εργασίες επεξεργασίας αποβλήτων. Η έκθεση τονίζει ότι το σχέδιό της "απορρίπτει τον στόχο του προαναφερθέντος άρθρου 34 της ΟΠΥ που έχει ανατεθεί στο Σώμα Επιθεώρησης."
• Οδηγία 2018/851 (για την τροποποίηση της ΟΠΥ): Η αιτιολογική σκέψη 17 δίνει έμφαση στη διασφάλιση της συμμόρφωσης των αποβλήτων που έχουν πάψει να είναι απόβλητα (End-of-Waste - EoW) με το ενωσιακό δίκαιο και δίνει προτεραιότητα στην επιθεώρηση των ρευμάτων αποβλήτων που ενέχουν υψηλότερο κίνδυνο, των καινοτόμων διαδικασιών ανάκτησης και των αποβλήτων που ανακτώνται για χρήση σε άλλα κράτη μέλη. Η έκθεση ενσωματώνει αυτές τις προτεραιότητες στη μεθοδολογία αξιολόγησης κινδύνου.

1. Ενσωμάτωση των δραστηριοτήτων επιθεώρησης με το σχεδιασμό και την πρόληψη: Η έκθεση τάσσεται υπέρ μιας νέας προσέγγισης που βασίζεται στην "ενσωμάτωση μεταξύ του σχεδιασμού των δραστηριοτήτων επιθεώρησης, των δραστηριοτήτων πρόληψης και από τη συνειδητοποίηση ότι ένα αποτελεσματικό και αποδοτικό σύστημα επιθεώρησης μπορεί να προκύψει αποκλειστικά από το στρατηγικό σχεδιασμό.
Αυτό συνεπάγεται τη μετάβαση από τις αντιδραστικές αντιδράσεις σε μια προληπτική στρατηγική με στόχο την πρόληψη των περιβαλλοντικών παραβάσεων.
2. Ο κύκλος σχεδιασμού των περιβαλλοντικών επιθεωρήσεων: Η έκθεση περιγράφει έναν κύκλο σχεδιασμού τεσσάρων σταδίων:

• Σχεδιασμός: Κατάρτιση του σχεδίου επιθεώρησης, καθορισμός στόχων και προτεραιοτήτων και συλλογή πληροφοριών. Η αξιολόγηση των κινδύνων είναι ζωτικής σημασίας σε αυτό το στάδιο για τον καθορισμό της συχνότητας των επιθεωρήσεων.
• Εκτέλεση επιθεωρήσεων: Εφαρμογή επιθεωρήσεων ρουτίνας και μη ρουτίνας με τη χρήση καθιερωμένων εργαλείων και διαδικασιών.
• Αναφορά: Προετοιμασία αναφορών σχετικά με τα αποτελέσματα των επιθεωρήσεων και αποθήκευση τους σε προσβάσιμη βάση δεδομένων.
• Αξιολόγηση: Επαλήθευση της επίτευξης των στόχων με τη χρήση δεικτών και πραγματοποίηση των απαραίτητων προσαρμογών στο σχέδιο.

1. Αξιολόγηση κινδύνων ως εργαλείο ιεράρχησης προτεραιοτήτων: Βασικό στοιχείο του σχεδίου είναι η συστηματική αξιολόγηση περιβαλλοντικών κινδύνων για την ιεράρχηση των δραστηριοτήτων επιθεώρησης. Η έκθεση αναφέρει: "Ένα από τα κύρια ζητήματα του σχεδιασμού των επιθεωρήσεων είναι η εκτίμηση κινδύνου."Ο πρωταρχικός στόχος της εκτίμησης κινδύνου είναι "να καθοριστεί η συχνότητα των επιτόπιων επισκέψεων στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας αποβλήτων από το Σώμα Επιθεώρησης."Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται ότι οι περιορισμένοι πόροι κατευθύνονται στις εγκαταστάσεις με τους υψηλότερους δυνητικούς περιβαλλοντικούς κινδύνους.
2. Η ολοκληρωμένη μέθοδος αξιολόγησης κινδύνων (IRAM): Η έκθεση υιοθετεί και προσαρμόζει τη μεθοδολογία IRAM, που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του δικτύου IMPEL, για την αξιολόγηση κινδύνων σε εγκαταστάσεις ανακύκλωσης αποβλήτων. Η IRAM ορίζει τον κίνδυνο ως συνάρτηση της σοβαρότητας της συνέπειας (αποτελέσματος) και της πιθανότητας.

• Κριτήρια επιπτώσεων: Αυτά μετρούν τις πιθανές επιπτώσεις της πηγής (εγκατάσταση) στον αποδέκτη (περιβάλλον/ανθρώπινη υγεία). Παραδείγματα περιλαμβάνουν τον τύπο της εγκατάστασης, στοιχεία για περιστατικά, ποσότητα εισερχόμενων αποβλήτων (επικίνδυνα και μη επικίνδυνα), διασυνοριακή μεταφορά αποβλήτων, ευαισθησία του περιβάλλοντος, κοινωνική αντίληψη και εκπομπές στο περιβάλλον. Η έκθεση σημειώνει ότι τα κριτήρια αυτά βασίζονται στις προτεραιότητες που ορίζονται στην αιτιολογική σκέψη 17 της οδηγίας 2018/851.
• Κριτήρια απόδοσης (ή πιθανότητας): Αυτά μετρούν την πιθανότητα να συμβεί μια επίπτωση και εξετάζουν παράγοντες όπως η συμμόρφωση με τις απαιτήσεις αδειοδότησης, η παρουσία συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης (ΣΠΔ) και η στάση του φορέα εκμετάλλευσης.
• Αρχές μεθοδολογίας: Η συχνότητα των επιθεωρήσεων καθορίζεται από την υψηλότερη βαθμολογία που επιτυγχάνεται στα κριτήρια επιπτώσεων, προσαρμοσμένη με βάση τις επιδόσεις του φορέα εκμετάλλευσης.

1. Καθορισμός συχνότητας επιθεωρήσεων με βάση τον κίνδυνο: Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης κινδύνου χρησιμοποιούνται για την κατανομή των εγκαταστάσεων σε διάφορες κατηγορίες κινδύνου (υψηλός, μεσαίος, χαμηλός) και τον καθορισμό της συχνότητας των επιθεωρήσεων ρουτίνας. Η έκθεση παρέχει έναν προτεινόμενο ορισμό των συχνοτήτων, προτείνοντας διαφορετικές προσεγγίσεις για κάθε κατηγορία κινδύνου (π.χ. επιτόπιες επιθεωρήσεις κάθε 1-3 έτη για εγκαταστάσεις υψηλού κινδύνου, κάθε 4-5 έτη για εγκαταστάσεις μεσαίου κινδύνου και κυρίως μη τακτικές επιθεωρήσεις για εγκαταστάσεις χαμηλού κινδύνου, ενδεχομένως βασιζόμενες σε ερωτηματολόγια αυτοαξιολόγησης).
2. Στρατηγική για την προώθηση της συμμόρφωσης: Η έκθεση προτείνει μια πολύπλευρη στρατηγική πέρα από τις επιτόπιες επιθεωρήσεις, η οποία περιλαμβάνει:

• Ανάλυση των ερωτηματολογίων από τους φορείς εκμετάλλευσης.
• Περιοδική ανάλυση δεδομένων και εκθέσεων αυτοελέγχου.
• Επιτόπιες επιθεωρήσεις.
• Τεχνικές συναντήσεις με τους φορείς εκμετάλλευσης.
• Αποστολή ερωτηματολογίων αυτοαξιολόγησης στους φορείς εκμετάλλευσης.

1. Κύρια περιβαλλοντικά ζητήματα (KEIs): Η έκθεση αναγνωρίζει ότι δεν έχουν την ίδια σημασία όλα τα περιβαλλοντικά ζητήματα σε μια εγκατάσταση αποβλήτων. Ο προσδιορισμός των KEIs μπορεί να συμβάλει στην απλούστευση των επιθεωρήσεων και στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας, εστιάζοντας στις πιο σχετικές πτυχές. Παραδείγματα αναφερόμενων KEIs περιλαμβάνουν τον κίνδυνο πυρκαγιάς από την αποθήκευση ορισμένων τύπων αποβλήτων, τις οσμές και τη βιολογική μόλυνση από τα οργανικά απόβλητα, την ατμοσφαιρική ρύπανση από την αποτέφρωση και τη μόλυνση του εδάφους/νερού και τα στραγγίσματα από τους χώρους υγειονομικής ταφής.
2. Υπευθυνότητα των φορέων εκμετάλλευσης: Η έκθεση υπογραμμίζει τη σημασία της υπευθυνότητας των φορέων εκμετάλλευσης και προτείνει την αξιοποίηση καλών πρακτικών αυτοελέγχου και υποβολής εκθέσεων. Οι φορείς εκμετάλλευσης θα πρέπει να υποχρεούνται να συνεργάζονται αποστέλλοντας τακτικά ερωτηματολόγια αυτοαξιολόγησης και εκθέσεις συμμόρφωσης, κατά προτίμηση μέσω διαδικτυακών εφαρμογών. Τα δεδομένα αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την επικαιροποίηση των υπολογισμών IRAM, την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιδόσεων και την εστίαση των προσπαθειών επιθεώρησης. Η έκθεση προτείνει επίσης την ταξινόμηση της συμπεριφοράς των φορέων εκμετάλλευσης και την εξέταση επιβαρυντικών περιστάσεων όταν διαπιστώνεται μη συμμόρφωση.
3. Στόχοι και επιδιώξεις: Η έκθεση θέτει τόσο βραχυπρόθεσμους/μεσοπρόθεσμους εσωτερικούς στόχους για τον φορέα επιθεώρησης (π.χ. διασφάλιση επιθεωρήσεων ρουτίνας και μη ρουτίνας, διενέργεια δειγματοληψιών, βελτίωση των δεξιοτήτων των επιθεωρητών) όσο και γενικούς μεσοπρόθεσμους/μακροπρόθεσμους στόχους (π.χ. μείωση των αποβλήτων που αποστέλλονται προς διάθεση, αύξηση της συμμόρφωσης, μείωση των ατυχημάτων). Οι στόχοι αυτοί προορίζονται να είναι μετρήσιμοι μέσω δεικτών και στόχων.
4. Παρακολούθηση της απόδοσης και αναθεώρηση του σχεδίου: Η έκθεση υπογραμμίζει τη σημασία της συστηματικής ετήσιας παρακολούθησης των δεικτών εισροών, εκροών και αποτελεσμάτων για την αξιολόγηση της επίτευξης των στόχων και τον εντοπισμό τομέων προς βελτίωση. Το σχέδιο πρέπει να αναθεωρείται ετησίως.
5. Διαχείριση πληροφοριών: Ένα ισχυρό σύστημα διαχείρισης πληροφοριών κρίνεται απαραίτητο για την αποθήκευση των δεδομένων των επιθεωρήσεων, τη διευκόλυνση της επικοινωνίας με άλλους φορείς και το κοινό και την παρακολούθηση των ενεργειών παρακολούθησης.
6. Ανάγκες κατάρτισης: Η έκθεση αναγνωρίζει την ανάγκη για συνεχή κατάρτιση των επιθεωρητών περιβάλλοντος ώστε να διασφαλίζεται η ομοιογένεια και η ανάπτυξη γνώσεων και δεξιοτήτων σε τομείς όπως η αναφορά παραβάσεων, η επιβολή, η δειγματοληψία, οι κατηγορίες αποβλήτων, το τέλος των αποβλήτων και τα πρωτόκολλα ασφαλείας.

Βασικά στοιχεία και δεδομένα:

• Η έκθεση παρέχει ένα πλαίσιο για ένα Σχέδιο Επιθεώρησης Αποβλήτων που καλύπτει μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή και χρονική περίοδο (π.χ. μια περιοχή για xxxx χρόνια, από 1/1/20yy έως 31/12/20zz).
• Το σχέδιο καλύπτει "όλες τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας αποβλήτων/ειδικές εγκαταστάσεις" στην περιοχή, απαιτώντας επίσημο κατάλογο και χαρτογράφηση των εγκαταστάσεων αυτών (Παράρτημα Ι).
• Οι διαθέσιμοι ανθρώπινοι πόροι για τις δραστηριότητες επιθεώρησης πρέπει να ποσοτικοποιηθούν (ημέρες/μήνες/% του χρόνου).
• Η έκθεση παραθέτει διάφορους εργαλειακούς πόρους που απαιτούνται για τις επιθεωρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των εργαστηρίων, των εφαρμογών ΤΠ, του εξοπλισμού δειγματοληψίας, των μη επανδρωμένων αεροσκαφών, των οχημάτων και των ΜΑΠ.
• Η μεθοδολογία IRAM χρησιμοποιεί βαθμολόγηση τόσο για τα κριτήρια επιπτώσεων όσο και για τα κριτήρια επιδόσεων (που κυμαίνονται από 0 έως 5 για τις επιπτώσεις και από -1 έως 1 για τις επιδόσεις). Παραδείγματα πινάκων αξιολόγησης παρέχονται στο παράρτημα ΙΙΙ.
• Το παράρτημα II περιγράφει λεπτομερώς τα αποτελέσματα της αξιολόγησης κινδύνου, παρουσιάζοντας την κατανομή των εγκαταστάσεων σε κατηγορίες υψηλού, μεσαίου και χαμηλού κινδύνου και την προκύπτουσα συχνότητα επιθεώρησης (σε μήνες). Ο συνολικός αριθμός των εγκαταστάσεων σε κάθε κατηγορία κινδύνου πρέπει να ποσοτικοποιηθεί.
• Η προτεινόμενη συχνότητα επιθεώρησης ποικίλλει ανά κατηγορία κινδύνου (υψηλή: κάθε 1-3 έτη, μεσαία: κάθε 4-5 έτη, χαμηλή: μόνο μη τακτική, ενδεχομένως με αυτοαξιολόγηση κάθε τρία έτη). Για τις εγκαταστάσεις χαμηλού κινδύνου προτείνεται η ετήσια αυτοαναφορά.
• Η έκθεση προτείνει ετήσιους στόχους για διάφορους δείκτες εισροών, εκροών και αποτελεσμάτων, δίνοντας έμφαση σε μια πτωτική τάση για τις μη συμμορφώσεις, τις ενέργειες που έγιναν λόγω μη συμμορφώσεων, ατυχημάτων και εκθέσεων και μια αυξητική τάση για τις εγκαταστάσεις που συμμορφώνονται πλήρως με τις ΒΔΤ και τα ποσοστά ανάκτησης αποβλήτων.

Συμπερασματικά, η παρούσα έκθεση IMPEL παρέχει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για την ανάπτυξη ενός σχεδίου επιθεώρησης με βάση τον κίνδυνο για τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας αποβλήτων στην Ευρώπη. Δίνει έμφαση στη νομική βάση για τις επιθεωρήσεις, στη σημασία του στρατηγικού σχεδιασμού και της εκτίμησης κινδύνου με τη χρήση της μεθοδολογίας IRAM, καθώς και στην ανάγκη για σαφείς σκοπούς, στόχους, παρακολούθηση των επιδόσεων και συνεχή βελτίωση. Η έκθεση αποσκοπεί στην ενίσχυση της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας της περιβαλλοντικής επιβολής στον τομέα των αποβλήτων και στην προώθηση της συμμόρφωσης με την περιβαλλοντική νομοθεσία της ΕΕ.