Sorumlu bulunabilecek üç ana kişi kategorisi vardır: ana şirketler, yöneticiler ve memurlar ve daha geniş bir kategori olan ‘ilgili kişiler’.
Ebeveyn şirketler
Bir işletmecinin ana şirketinin (yani kurumsal hissedarının) çevresel yükümlülüklerden sorumlu tutulabileceği durumlar olabilir. Bunları tartışmadan önce, çoğu ülkede olmasa da birçok ülkede mevcut olan şirketler hukukunun iki temel ilkesi vurgulanmalıdır. İlk olarak, her bir şirket kurulduktan sonra hissedarlarından (örneğin ana şirketinden) ayrı bir tüzel kişi olarak muamele görür. Bu, hissedarların olağan koşullarda şirketin borç ve yükümlülüklerinden sorumlu tutulamayacağı anlamına gelir. İkinci olarak, hissedarlar (örneğin ana şirketler) sınırlı sorumluluktan yararlanırlar, yani şirketin iflas etmesi durumunda, yalnızca şirkette sahip oldukları hisselerin ödenmemiş tutarına katkıda bulunmaları gerekir. Bu iki ilkeye bir yargı alanında ne ölçüde saygı gösterileceği o yargı alanının hukuk geleneğine bağlı olacaktır. Örneğin, bazı yargı bölgeleri ayrı tüzel kişilik ilkesini diğerlerine göre daha kolay göz ardı edecektir
.Eğer bir ana şirket sorumlu tutulacaksa, sorumluluğu genellikle iki durumda ortaya çıkacaktır. İlk olarak, mevzuatın yorumlanması sonucunda ana şirketin ‘sorumlu kişi’ olduğu tespit edilir. Bu genellikle ‘doğrudan’ sorumluluk’ olarak adlandırılır. Örneğin, sorumlu kişinin ilgili faaliyeti ‘işleten’ veya ‘kontrol eden’ kişi olarak kabul edildiği durumlarda (örneğin AB ELD), faaliyeti ‘işlettiği’ veya ‘kontrol ettiği’ tespit edilen bir ana şirket sorumlu kişi olacaktır. Amerika Birleşik Devletleri Yüksek Mahkemesi içtihadı (United States v Bestfoods, 524 U.S. 51 (1998)), ABD yasalarına göre, bir ana şirketin bağlı kuruluşunun tesisini ‘işletiyor’sayılabileceği durumlar olduğunu belirtmektedir. Ancak bu koşullar kısıtlayıcıdır ve sonraki mahkemeler tarafından dar yorumlanmıştır
.İkinci olarak, ana şirket bağlı şirketinin borç ve yükümlülüklerinden sorumlu tutulabilir. Bu genellikle ‘dolaylı’ veya ‘türev’ sorumluluk olarak adlandırılır. Bu sorumluluk biçiminin, ana şirketin kendi eylemlerinden sorumlu tutulduğu ilk kategoriden oldukça farklı olduğu unutulmamalıdır. Dolaylı (veya türev) sorumluluk, bağlı ortaklığın ‘kurumsal perde’sinin delindiği veya kaldırıldığı durumlarda ortaya çıkabilir. Şirketler hukukunda ‘corporate veil’ ifadesi, bir şirketin bir kez kurulduktan sonra hissedarlarından ayrı, kendine ait hak ve yükümlülükleri olan tüzel bir kişi olduğu ilkesi için kullanılan mecazi bir terimdir. Kurumsal perde ‘delindiğinde’ veya ‘kaldırıldığında’ mahkemeler bağlı şirketin ayrı tüzel kişiliğini göz ardı ederek borçlarını ana şirkete (veya daha genel olarak hissedarlarına) yükleyecektir. Yine, bunun ne ölçüde mümkün olduğu, belirli bir yargı alanının yasal geleneği tarafından belirlenecektir. Bununla birlikte, bazı yargı sistemleri, bir bağlı ortaklığın acze düşmesi veya iflas etmesi halinde bu tür bir sorumluluğu özellikle öngörmektedir. Fransa'da 2010 yılında yürürlüğe giren Grenelle 2 mevzuatı buna bir örnektir. Mevzuat, tasfiye ile karşı karşıya kalan bir iştirakin ana şirketinin, ana şirketin ihmali iştirakin varlık kaybına katkıda bulunmuşsa, belirli tesislerdeki çevresel hasarın giderilmesi maliyetlerinin bir kısmını veya tamamını ödemesini gerektirebilecek hükümler içermektedir.
.Yöneticiler ve görevliler
Ana şirketlerde olduğu gibi, yöneticiler ve yetkililer de bazı yargı alanlarında çevresel zararın giderilmesi için doğrudan veya dolaylı (veya türev) sorumluluğa tabi olabilirler.
Belki de en iyi bilinen vaka, 1981'den 2010'a kadar Cambridge, Ontario'da bir helikopter ve uçak parçaları üretim tesisi işleten Northstar Aerospace (Canada) Inc. Şirketin 2012 yılında iflas etmesinin ardından Ontario Çevre Bakanlığı, Northstar'ın 12 eski yöneticisi ve yetkilisine, tesisten bir yerleşim bölgesine taşınan yeraltı suyundaki trikloroetilen ve altı değerlikli kromun iyileştirilmesi için önlemler almalarını emretti. Düzenleyici kurum daha önce Northstar'ın iyileştirmeyi gerçekleştirmesini talep etmişti. Dava sonunda 4,75 milyon C$ karşılığında sonuçlandı.
İrlanda Yüksek Mahkemesi'nin hem doğrudan (Ronan v Clean Build Ltd. ve Cork CC v O’Regan) ve dolaylı (veya türev) (Wicklow CC v Fenton ve Environmental Protection Agency v Neiphin Trading Ltd) yöneticilerin sorumluluğu.
Yöneticilerin ihmalkar davrandıkları veya şirkete karşı görevlerini ihlal ettikleri durumlarda, Birleşik Krallık'ta 1996 tarihli İflas Yasası'nın 212. bölümünde yer alan hükümler gibi, iflas veya tasfiye yasası hükümleri kapsamında kişisel olarak takip edilme fırsatları da olabilir.
İlgili kişiler
2016 yılında Avustralya'nın Queensland Eyaleti Hükümeti, 1994 tarihli Çevre Koruma Yasası'nda (Qld) değişiklik yaparak Çevre ve Miras Koruma Departmanı'na, işletmecinin resmi iflas işlemlerine (idare, tasfiye veya kayyımlık) girmesi ve bu nedenle sorumlu olduğu çevresel zararın giderilmesi için ödeme yapamaması durumunda ‘ilgili kişilere’ çevresel zararın giderilmesini emretme yetkisi verdi.
‘İlgili kişiler’ ‘sorumluluk zinciri’ değişiklikleri kapsamında: bir holding şirketi (yani işletmecinin ana şirketi); işletmecinin madencilik gibi belirli faaliyetleri yürüttüğü veya yürütmüş olduğu arazinin sahibi olan ilişkili bir şirket; veya bir çevre izni kapsamında çevresel zarara neden olan veya neden olması muhtemel olan faaliyetleri yürüten veya yürütmüş olan başka bir kişi.